Μέσα στον Αύγουστο 2 ακόμη φίλοι μου «έφυγαν» από κοντά μας και σαν σήμερα 27 Αυγούστου είχε «φύγει» και η λαϊκή μας τραγουδίστρια Σωτηρία Μπέλλου όπως έφυγαν και φεύγουν καθημερινά αμέτρητοι άγνωστοι ή και φίλοι μας και μαζί ηθοποιοί, τραγουδιστές,επιστήμονες, επιχειρηματίες και άλλοι «διάσημοι» θύματα του καρκίνου.Το άρθρο που ακολουθεί σε μια εκτενέστερη μορφή το είχα δημοσιεύσει πριν δύο σχεδόν δεκαετίες… Σήμερα, ως επιμνημόσυνη δέηση, δημοσιεύω στο blog μια συντομότερη μορφή του......
Υπήρξε η φοβερή έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Chernobyl της Ουκρανίας τον Απρίλιο του 1986, και στη δεκαετία του 1990 ο καταιγισμός της Βαλκανικής μας γειτονιάς με βλήματα του αποκαλούμενου «απεμπλουτισμένου ουρανίου». Τώρα πιά, Έλληνες και Βαλκάνιοι χάνουμε καθημερινά απ΄πο καρκίνο συγγενείς και φίλους μας. Και όμως τόσο η Ελληνική όσο και άλλες κοινωνίες δεν μας προετοιμάζουν για τις ψυχοκοινωνικές διαστάσεις του τραγικού ρόλου του καρκινοπαθή τελικού σταδίου που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις μετά την είσοδό μας στον 21ο αίώνα!
Προσεγγίζιοντας σχηματικά την κατάσταση των καρκινοπαθών τελικού σταδίου, των συγγενών και των μελών του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού διαπιστώνουμε ότι:
[α] στο κέντρο ομόκεντρων κύκλων βρίσκονται τα άτομα, στην περιφέρεια βρίσκονται, ανάλογα με το βαθμό συγγένειας και το βαθμό "ταύτισης" όλοι οι συγγενείς και,
[β] στην ίδια τοπογραφικά θέση με τους καρκινοπαθείς, σε μιά άλλη σειρά ομόκεντρων κύκλων βρίσκονται θεράποντες ιατροί και νοσηλεύτριες που φροντίζουν τα άτομα.
Συγγενείς και ιατρονοσηλευτικό προσωπικό καθημερινά επιστρατεύουν συγκεκριμένους μηχανισμούς άμυνας του "εγώ" για τη δική τους ομαλή επιβίωση και διατήρηση ψυχικής ισορροπίας όπως κάνουν και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας στήριξης του ασθενούς.
Οι ίδιοι οι ασθενείς από την στιγμή που θα μάθουν ή θα διαισθανθούν ότι βρίσκονται στο τελικό στάδιο του καρκίνου περνούν από τρία στάδια συναισθηματικών αντιδράσεων :
Το πρώτο, είναι σύντομο, χαρακτηρίζεται από σοκ, φόβο και κατάθλιψη. Στη μετωπική αντιπαράθεση με την σκληρή πραγματικότητα ότι "εδώ τελειώνει το ταξίδι " στη γή η δημιουργία τέτοιων συναισθηματικών αντιδράσεων είναι εύλογη για κάθε άνθρωπο .
Στο δεύτερο εναλλάσσονται συναισθήματα άρνησης της πραγματικότητας και θρήνου και μαζί σπασμωδική συμπεριφορά "προγραμματισμού" των τελικών φάσεων της ζωής του ατόμου ή ακόμη και φρενήρης δραστηριοποίηση και ενεργητικότητα χωρίς όμως ουσιαστικό στόχο ή και νόημα. Ο μηχανισμός άμυνας του "εγώ" όπως αυτός της άρνησης της πραγματικότητας ενεργοποιείται για να μετριάσθεί το σοκ της πιό σκληρής από όλες τις πραγματικότητες που αντιμετωπίζουμε όλοι - ότι είμαστε εφήμερα όντα - ότι μας κατατρέχει η άδικη μοίρα που επικεντρώνεται στο δραματικό γεγονός του δικού μας θανάτου.
Στο τρίτο έρχεται μιά αποδοχή του επερχόμενου μοιραίου και μαζί μια εμφανής προθυμία και υπακοή των ατόμων στη θεραπευτική αγωγή και στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. Πολλά άτομα στο στάδιο αυτό συμπεριφέρονται ως "υπάκουα και φρόνιμα παιδιά" μια ιδιότυπη πραγματικότητα που με την ποιητική άδεια της ψυχοδυναμικής ερμηνείας θα μπορούσε να εκλειφθεί ως έκφραση τελικής ελπίδας ότι "αφού είμαστε υπάκουοι ίσως υπάρξει αμοιβή, με την μορφή της σωτηρίας από κάποιο θαυματουργό φάρμακο που μπορεί να προκύψει την τελευταία στιγμή προλαβαίνοντας το μοιραίο.” Η ελπίδα, πάντοτε, πεθαίνει τελευταία....
Στην αντιμετώπιση του μοιραίου η Dr Kubler-Ross διαφοροποίησε τα ακόλουθα πέντε στάδια ψυχοσυναισθηματικών αντιδράσεων που είναι :
1] η άρνηση,
2] ο θυμός,
3] η συναλλαγή,
4] η κατάθλιψη και
5] η αποδοχή.
Τα πέντε στάδια δεν έρχονται πάντοτε και σε όλους τους καρκινοπαθείς με αυτή τη σειρά ενώ σε πολλά άτομα διαπιστώνουμε και άλλες συναισθηματικές αντιδράσεις όπως την απάθεια, τον φόβο, την αιφνίδια διαχυτικότητα και την έκφραση αγάπης προς τους γύρω αλλά και απκάλυψη εντυπωσιακών και άγνωστων πτυχών της προσωπικότητας του ατόμου όπου συχνά συμβαίνει να πρυτανεύουν και κάποιες ισχυρές δόσεις καλόγουστου χιούμορ.
Το άγχος του θανάτου φαίνεται να παίρνει τρείς αρκετά συγκεκριμένες μορφές για τον καρκινοπαθή τελικού σταδίου που είναι, συγκεκριμένα: η αλλοτρίωση, ο εκμηδενισμός και η αίσθηση της επικινδυνότητας .
Η αλλοτρίωση χαρακτηρίζεται από συναισθήματα, απομόνωσης, εγκατάλειψης και την αίσθηση ότι η αντικειμενική πραγματικότητα αποσυντίθεται δραματικά.Το άτομο αλλοτριωμένο αισθάνεται αποξενωμένο και παραπονείται για εγκατάληψη ακόμη και όταν δίπλα του στο θάλαμο του Νοσοκομείου βρίσκονται συνεχώς συγγενείς του.
Ο εκμηδενισμός αφορά στο άγχος της ανυπαρξίας καθώς με το θάνατό του το άτομο παύει να υπάρχει ενώ ο κόσμος του, πρόσωπα και αντικείμενα που στην ολότητά τους συνέθεταν την αντικειμενική του πραγματικότητα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και αφού ο ασθενής τελικού σταδίου έχει πάψει να υπάρχει.
Η αίσθηση της επικινδυνότητας, συνδυάζει τα συναισθήματα φόβου και θυμού στην υποκειμενική διαπίστωση του ατόμου πως μολονότι η ζωή του είναι σε άμεσο κίνδυνο αυτό παραμένει ευάλωτο και απροστάτευτο, καθώς μπροστά στην αναίατη μορφή καρκίνου ακόμη και το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό ταγμένο να διαφυλάσσει και να σώζει ζωές με τα μέσα και τις γνώσεις που διαθέτει αδυνατεί να σώσει τον καρκινοπαθή τελικού σταδίου.
Απαραίτητη η ομάδα στήριξης
Για τους καρκινοπαθείς τελικού σταδίου είναι απαραίτητη η ύπαρξη ομάδας ψυχοκοινωνικής στήριξης που μπορεί να προσφέρει χρήσιμες υπηρεσίες:
α] στα άτομα βοηθόντας τα να φτάσουν στο τέλος της ζωής τους, να αντιμετωπίσουν το θάνατο με μιά αίσθηση αξιοπρέπειας. Η αναδρομή στο παρελθόν βοηθά πολλά άτομα σε σημαντικό βαθμό όπως επιβεβαιώνουν σχετικές μαρτυρίες.
β] στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό καθώς διαπιστωμένα κάποια άτομα της ιατρονοσηλευτικής ομάδας διακατέχονται από συναισθήματα θυμού, όταν φτάνουν στο σημείο να "χάσουν" τους ασθενείς τους.
Η ομάδα ψυχοκοινωνικής στήριξης βοηθά και το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό προσφέροντας ατομική και ομαδική ψυχολογική υποστήριξη καθώς και "οι θεραπευτές χρειάζονται...θεραπεία" σε περιπτώσεις όπου προκύπτουν σημάδια συνδρόμου κόπωσης ή ανάλωσης (burn-out syndrome) .
Eρευνώντας τις κοινωνιολογικές διαστάσεις του θανάτου συχνά βρέθηκα αντιμέτωπος με το γεγονός ότι εάν για οποιονδήποτε λόγο οι καρκινοπαθείς τελικού σταδίου λόγο δεν «φύγουν στην ώρα τους" τότε μερικοί συγγενείς που βρίσκονται στο στάδιο του πένθους αλλά και τα κάποια μέλη της ιατρονοσηλευτικής ομάδας επιδείχνουν συναισθήματα απογοήτευσης συχνά δε ακόμη και «θυμού» απέναντι στον ασθενή...
γ] στους συγγενείς βοηθόντας τους να περάσουν όσο πιό ομαλά γίνεται τα 5 στάδια συναισθηματικής αντίδρασης στο θάνατο που είναι τα ακόλουθα:
1] η προκαταρκτική θλίψη που συμπίπτει με την ανακοίνωση στους συγγενείς της ανίατης φύσης της ασθένειας του ατόμου μολονότι ο θάνατος βρίσκεται ακόμη "μακρυά",
2] το πένθος, όπου το επερχόμενο τέλος αρχικά προκαλεί άρνηση και στη συνέχεια θρήνο. Υπάρχουν και άτομα που δείχνουν στωικότητα στο πένθος αλλά η έλλειψη κλάματος δεν συνιστά περίπτωση ψυχρής αδιαφορίας.
3] Η κατάθλιψη που εμφανίζεται με αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς του ατόμου, αυπνίες και ελαχιστοποίηση ή αδιαφορία για κοινωνικά, συναισθηματικά και επαγγελματικά ενδιαφέροντα και υποχρεώσεις.
4] Το συναίσθημα της μοναξιάς και όλα όσα αυτό συνεπάγεται κυριεύει τους συγγενείς λίγες μέρες ή εβδομάδες μετά τον θάνατο και την ακολουθούν έντονα συναισθήματα εγκατάλειψης, άγχους, απόρριψης και συχνά απόγνωσης.
5] Η ανακούφιση και ο τερματισμός του πένθους έρχονται αργά στους συγγενείς όπως πιστοποιεί και η συχνά επαναλαμβανόμενη από συγγενικά πρόσωπα του καρκινοπαθή τελικού σταδίου επίκληση που συνοψίζεται στο δραματικά πικρό "ας τον αναπαύσει ο Θεός από το μαρτύριό του...να αναπαυθούμε και εμείς από τον δικό μας μαρτύριο..."
-----------------------------------------------------------------------------------------------
(Τους φίλους του blog προτρέπω να ψάξουν στις θέσεις: http://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/3439, και http://www.isth.gr/images/uploads/karkinopatheius.pdf)
